Hoe is de fiets uitgevonden?
Tijdens onze fietsvakanties zoeken we graag de bergen op, van de Alpen en Pyreneen in Europa, de Andes in Bolivia tot de Himalaya in Tibet. De prachtige vergezichten, stille natuur, en de geheel op jezelf aangewezen inspanning naar boven maken het fietsen vaak een meditatieve ervaring.
Bij het moeiteloos naar beneden zoeven raak ik altijd weer gefascineerd door het wiel, de geniale en cruciale menselijke uitvinding waarmee we vrijwel zonder energie een last (of ons eigen gewicht) kunnen voortbewegen. We hebben het vaak over "het wiel opnieuw uitvinden", maar wie heeft het wiel eigenlijk als eerste uitgevonden?
Ook moet er iemand zijn geweest die voor het eerst twee wielen gecombineerd heeft tot wat we nu de fiets noemen. Maar wie was dat eigenlijk en wat was de aanleiding?
Eerst was er het wiel
In het verre verleden wisten slimmerds al dat je een hele grote steen kon verplaatsen door hem op een paar boomstammetjes te leggen en te rollen. Nadeel was dat je het achterste boomstammetje dat vrij kwam telkens weer onder de voorkant moest leggen.
Handiger was om die boomstam op dezelfde plaats onder de steen te laten draaien, en dat werd de kar op wielen. Zo’n wiel was in het begin nog een dikke schijf van hout, zoals het oudst bekende wiel van Stare gmajne (van een tweewielige handkar) dat al zo’n 5500 jaar geleden gemaakt werd (in de kopertijd) en pas in 2002 in de moerassen bij Ljubljana in Slovenië werd teruggevonden. Overigens is in Roemenië een nog ouder houten beeldje van een os met vier wielen gevonden (zo’n 5800 jaar oud).
Pas veel later, zo’n 3900 jaar geleden (bronstijd), werd het wiel voor strijdwagens lichter gemaakt door spaken te gebruiken. Maar tweewielers met de wielen in elkaars verlengde lieten nog heel lang op zich wachten.
Mount Tambora en de velocipede
De aanleiding om de voorganger van de fiets, de velocipede, uit te vinden is zeer eigenaardig. Dat was namelijk de explosie van de in Indonesië gelegen vulkaan Mount Tambora, in 1815.
De explosie was gigantisch en was op 2000 km afstand te horen. Er werd maar liefst 160 kubieke kilometer aan stof de atmosfeer ingeslingerd.
Al dat stof veroorzaakte in Noord Amerika en Europa een klimaatverandering, die later de “vulkanische winter”, en “het jaar zonder zomer” is gaan heten. Het regende en sneeuwde eindeloos, ook in de zomer.
De zomer van 1816 was zo naargeestig dat schrijfster Mary Shelley en vrienden, door het weer gedwongen, binnenshuis bleven tijdens een vakantie aan het meer van Genève. Om de tijd te doden, en geïnspireerd door het griezelige weer, hielden ze een wedstrijd “enge verhalen schrijven”. Shelley schreef toen “Frankenstein”, en Lord Byron schreef de voorloper van “Dracula”.
Enger was dat op grote schaal de oogsten mislukten, het vee dood ging, en de ergste hongersnood ontstond die men in de 19e eeuw gekend heeft.
Dit bracht de toen jonge dertiger Baron Karl Drais, die natuurkunde had gestudeerd aan de Universiteit van Heidelberg, er toe om een alternatief transportmiddel te bedenken voor de in die periode massaal opgegeten paarden. Hij vond in 1817 de loopfiets uit, de Velocipede, een soort houten paard met zadel op wielen [Lessing, 2010]. Het begin van de ontwikkeling van de fiets!
Referenties
Hans-Erhard Lessing (2010). Karl Drais - zwei Räder statt vier Hufe. G. Braun Buchverlag, Karlsruhe. ISBN 978-3-7650-8569-7