De ontwikkeling van de fiets

De geschiedenis van de fiets [Wilson, 2004] begon met de uitvinding van de loopfiets (A) door Baron Drais in Mannheim in 1817, in feite een alternatief voor het paard.

Zo’n 50 jaar later, in 1865, werd de ijzeren fiets met pedalen aan het voorwiel (B) ontwikkeld. Er bestaat een controverse of Pierre Michaux in Parijs of Pierre Lallemant in New York de uitvinder was.

Met pedalen aan het voorwiel had je maar één verzet. Sneller fietsen kon alleen maar door sneller met je benen rond te draaien, of door het wiel te vergroten. Het vergroten van het wiel werd pas mogelijk toen James Starley in 1870 een slimme manier van spaken uitvond (tangent spaken) waarmee het wiel zo groot gemaakt kon worden als je beenlengte toestond. Toen ontstonden de ‘high wheel’ of ‘penny-farthing’ fietsen, zoals het beroemde ‘Ariel’ model (C) van Starley.

De kettingaandrijving, waarmee de trapas met het achterwiel werd verbonden (en de trapas naar het midden van de fiets kon) werd al in 1877 door James Starely toegepast, maar dan voor driewielers. Ook konden met kettingaandrijving de voor- en achterwielen weer even groot gemaakt worden. Zo ontstond al in 1884 een driewieler, met even grote wielen en een stuur aan het voorwiel, die verdraaid veel lijkt op de moderne driewieler.

In 1885 bouwde John Kemp Starley (een neefje van de inmiddels overleden James Starley) in Engeland de eerste tweewieler met kettingaandrijving (D). De fiets had een stalen frame met even grote wielen, en werd de ‘Safety Bicyle’ genoemd, in contrast met de gevaarlijke ‘high wheels’.

Op het gebied van comfort werd een belangrijke stap gemaakt toen de Schotse dierenarts en uitvinder John Boyd Dunlop in 1887 de eerste met lucht gevulde fietsbanden uitvond en produceerde.

De naam fiets

Soms vraag je je ineens af waar een woord of een naam eigenlijk vandaag komt. Dat gebeurt mij ook bij woorden die ik al jarenlang vrijwel dagelijks gebruik, zoals 'sport', 'OK', of 'lucht’. Maar zeker ook bij het woord ‘fiets’.

De etymologie van fiets, dat als woord sinds 1870 in Nederland voorkomt, is onzeker. Maar een paar verklaringen springen er uit.

Een eerste verklaring is dat het woord fiets is afgeleid van de naam van de Wageningse wagenmaker, Elie C. Viets, die rond 1880 rijwielen maakte. Aanvankelijk werd deze verklaring afgewezen, omdat bleek dat het woord al eerder voorkwam dan toen Viets er in 1885 mee adverteerde. Maar Leendert Brouwer beargumenteert [Brouwer, 2012] dat Viets in 1870 weliswaar nog geen rijwielen adverteerde, maar mogelijk al wél verkocht en repareerde.

Een tweede is dat fiets is ontstaan uit het Brabants-Limburgse dialectwoord ‘vietsen’, dat ‘snel lopen’ betekent.

Een derde is dat het fiets een verbastering zou zijn van het Franse 'vélocipède. Via “felosipee”, “filesepee”, en “fiselepee” zou het “fiets(elepee)” zijn geworden.

Wereldrecords fietsen

De fiets heeft zich inmiddels ontwikkeld tot een vervoermiddel waarmee je geheel op eigen kracht indrukwekkende snelheden kunt halen. De "UCI Best Human Effort" met een racefiets is 56.4 km in een uur tijd, gevestigd in 1996, door Chris Boardman (UK).

Met een geavanceerde dichte aerodynamische ligfiets kun je snelheden halen van boven de 130 km/u, zoals Sebastiaan Bowier (Nederlander) in 2011 liet zien met zijn VeloX3 fiets.

Fred Rompelberg (ook Nederlander) werd, in 1995 op de zoutvlaktes van Utah, met een snelheid van 268 km/h de snelste wielrenner aller tijden. Wel met een beetje hulp, want hij reed met zijn racefiets in het kielzog van een race-auto met een platte achterkant. Maar doe het maar eens! Zijn record is pas in 2018 verbroken door de Amerikaanse Denise Mueller-Korenek met een snelheid van maar liefst 296 km/u!